Δεκεμβριανά και παπανδρεϊκές χρήσεις της ιστορίας

56 χρονών «τότε» και «τώρα»…

Αν στον επίσημο λόγο η αμήχανη σιωπή για εκείνο το μακρινό Δεκέμβρη του 1944 είναι μάλλον αναμενόμενη, λιγότερο αναμενόμενη είναι η εξαίρεση που εντοπίσαμε στον κυριακάτικο -και δη δεξιό- τύπο. Η τελευταία Καθημερινή της Κυριακής φιλοξενεί ένα κείμενο του έγκριτου νομικού και ιστορικού του δικαίου Ν. Αλιβιζάτου με τίτλο «ήταν αναπότρεπτος ο εμφύλιος πόλεμος;», που εκφωνήθηκε σε πρόσφατη εκδήλωση του «ιδρύματος Γεώργιος Παπανδρέου». Για να υποστηρίξει βασικά πως κατά τη σύντομη πρωθυπουργία του 1944,  «το εγχείρημα του Γ. Παπανδρέου για εθνική ενότητα και αποτροπή του Εμφυλίου ήταν ειλικρινές», όμως «οι συνθήκες δεν ήταν ακόμη ώριμες», ο συγγραφέας υιοθετεί ένα ύφος «αποστασιοποιημένης» και «ψύχραιμης» αποτίμησης της ιστορίας.

Άντι για άλλο σχόλιο θα σταθούμε μοναχά σε μια φαινομενικά ασήμαντη λεπτομέρεια, που εντοπίσαμε από «επαγγελματική διαστροφή».  Γιατί ακόμα και στα πιο «νηφάλια» κείμενα, κάποιες αδιόρατες ρητορικές λεπτομέρειες είναι αρκετές για να προδώσουν αμετάκλητα τις ιδεολογικές προθέσεις του συγγραφέα τους. Σε μιαν αποστροφή του,  ο Ν.Α. κρίνει σκόπιμο να αναφέρει πως «ο 56χρονος τότε Παπανδρέου έπρεπε να αποδείξει ότι συγκέντρωνε ξεχωριστές δυνατότητες»… Εκ πρώτης όψεως αυτή η αναφορά μοιάζει απλά να προσθέτει γλαφυρότητα στην περιγραφή. Αν όμως λάβει κανείς υπόψη πως ο συνονόματος εγγονός του εν λόγω ανδρός είναι σήμερα 56 χρονών, τότε η όλη ανάλυση φωτίζεται αλλιώς και η ιστορία με τις «συνθήκες που δεν ήταν ακόμα ώριμες» εμφανίζεται ως μια ατυχής αλληγορία του παρόντος.

Κατά τ’άλλα, πολλές είναι οι κριτικές παρατηρήσεις που θα μπορούσε να κάνει κανείς στο βασικό επιχείρημα του κειμένου. Αν μη τι άλλο, η επιλεκτική χρήση μαρτυριών της εποχής είναι απελπιστικά στενή: ο Ν.Α. διαβάζει, σχεδόν αποκλειστικά, το ημερολόγιο του θείου του Γ. Θεοτοκά, προσωπικού συμβούλου και οπαδού του Γ. Παπανδρέου εκείνο τον καιρό, και αγνοεί επιδεικτικά άλλες μαρτυρίες για τη στάση του «πρωθυπουργού της Μεγάλης Βρετανίας» που κρυβόταν στη σουίτα του παριστάνοντας τον άρρωστο σαν ξεσπούσαν τα Δεκεμβριανά (όπως αναφέρει ο Κανελλόπουλος στο ημερολόγιό του), ή για τις επανειλημμένες εκκλήσεις του στον Τσώρτσιλ (από το καλοκαίρι κιόλας του 1944)  για στρατιωτική βοήθεια ούτως ώστε να χτυπήσει τον ΕΛΑΣ.

Μα αυτά είναι θέματα μιας άλλης κουβέντας για μια τραυματική σελίδα της σύγχρονης ιστορίας μας, για την οποία έχουν ήδη χυθεί (και κατά πάσα βεβαιότητα θα συνεχίσουν να χύνονται) τόνοι μελάνης. Για το Ν.Α. όμως, που άλλοτε και αλλιώς έχει συμβάλλει στη διερεύνηση αυτών των ερωτημάτων, καταπώς φαίνεται επί του παρόντος άλλο είναι το θέμα: τί κληροδότησε ο οίκος των Παπανδρέου στο νεώτερο πολιτικό του γόνο, πέρα από την απόσταση και το φόβο του παππού του για την αριστερά και το λαϊκό κίνημα;

Έλα ντε…

ουστ (ρε άσχετε) ανθρωπάκο!

«Η σύγχρονη διαχείριση –από κυβερνήσεις μέχρι επιχειρήσεις– εκ των πραγμάτων δεν μπορεί παρά να επαφίεται σε ικανούς, γνώστες και αποτελεσματικούς μάνατζερ. Οι οποίοι, φυσικά, θα κρίνονται με βάση τις επιδόσεις τους και θα επιβραβεύονται ή θα αντικαθίστανται. Από τις συνελεύσεις των εταιρειών και… τις ψήφους των πολιτών. Επιλέγεις ποιος θέλεις να διαχειρισθεί το παρόν και το μέλλον σου. Στην πραγματικότητα (όσο και αν αυτό ενοχλεί…) δίνεις «λευκή εντολή». Την οποία κάθε τόσο μπορείς να ανακαλείς ή να ανανεώνεις…»

έγραφε ο κ. Θ. Οικονομόπουλος στην «Καθημερινή» του περασμένου Σαββάτου, στο φωτισμένο άρθρο του με τίτλο «Αφόρητος Λαϊκισμός». Αφορμή η διαγραφή Σημίτη και το ιρλανδικό δημοψήφισμα, στέρεο υπόβαθρο ο βαθιά δημοκρατικός αλλά και συνάμα ρεαλιστικός στοχασμός του δημοσιογράφου. Στην αμέσως προηγούμενη παράγραφο είχε εξηγήσει νηφάλια τους λόγους της απόφανσής του για την αναγκαιότητα η ψήφος των πολιτών να μην είναι παρά «λευκή εντολή»:

νεο-πεινασμένοι και νεο-φιλελεύθεροι

Δεν είναι καλό να είσαι μικρόψυχος σε δύσκολους καιρός. Δεν βοηθά όμως και να ξεχνάς.

Μερικές φορές όσοι θυμούνται σε δύσκολους καιρούς χαρακτηρίζονται γιαυτό μικρόψυχοι.

Έτσι δεν είναι ίσως καλό να θυμάσαι ότι ακραιφνείς αλλά μάλλον και χλιαρότεροι νεοφιλελεύθεροι πανηγύριζαν πριν κάποιους μήνες για την μείωση τους παγκόσμιου ποσοστού του πληθυσμού που ζει κάτω από τα όρια της φτώχιας, ως χαρακτηριστικό παράδειγμα των θετικών επιπτώσεων της παγκοσμιοποίησης. Είναι ίσως μικρόψυχο να τους θυμάσαι τώρα αυτούς τους πανηγυρισμούς, τώρα, που το «σιωπηλό τσουνάμι της πείνας» συμπαρασύρει εκατομμύρια και απειλεί να συμπαρασύρει ακόμα περισσότερα (βλ. την «Ελευθεροτυπία» πριν τρεις-τέσσερις ημέρες). Ίσως δεν αρμόζει στην δοκιμασία, κάπως χαιρέκακα να υποδεικνύεις πόσο άστοχα και ανόητα ήταν τα πανηγύρια που είχαν βαλθεί σώνει και ντε να αποδείξουν ότι η μόνη λύση για όλα τα δεινά του κόσμου είναι η παγκόσμια αγορά στο ρόλο του ανώτατου ρυθμιστή. Και δεν πρέπει επ’ ουδενί να αρχίσεις να φαντάζεσαι τι είδους συμβουλή θα έδινε ο ακραιφνής νεο-φιλελεύθερος που πανηγυρίζει σε έναν νεο-εξαθλιωμένο, δηλαδή μάλλον να περιμένει υπομονετικά μέχρι η ελεύθερη ρύθμιση της αγοράς να λύσει το πρόβλημα ή ίσως, ακόμα καλύτερα, να βγει στον δρόμο διεκδικώντας την μείωση του κρατικού παρεμβατισμού σε παγκόσμιο επίπεδο, γιατί τελικά αυτό είναι το πρόβλημα.

Είναι αλήθεια, δεν θυμόμαστε «μεγάλα πράγματα». Το τι είπε (και ξαναείπε και ξαναείπε) ο ένας ή ο άλλος ξιπασμένος επαγγελματίας αρθογράφος δεν είναι δα και κοσμοϊστορικό γεγονός. Και η αλήθεια είναι ότι μπροστά στους νεο-πεινασμένους οι αλλαλαγμοί του νεο-φιλελεύθερου δημοσιογράφου είναι το πιο πολύ λόγια του αέρα.

Έστω όμως· αν πρόκειται να συζητήσουμε για αυτά τα λόγια του αέρα, ας βάλουμε κάτω όχι μόνο στατιστικές που αθροίζουν κεφάλια και τα αντιστοιχούν σε δολλάρια, έχοντα αποφασίσει από πόσα δολλάρια και κάτω ακριβώς αρχίζει η φτώχια, ας βάλουμε κάτω για παράδειγμα και αυτά τα στοιχεία για την πείνα, την φτώχεια και την απουσία υγιειονομικής περίθαλψης στην μητρόπολη του καπιταλισμού (εδώ, εδώ, εδώ). Κι αν μας πει ο νεο-φιλελεύθερος ότι και αυτός είναι νοθευμένος και γιαυτό δεν δουλεύει καλά, ε τότε δεν θα μπορέσουμε παρά να θυμηθούμε σχεδόν αντανακλαστικά την παλιά επιχειρηματολογία των απολογητών του «υπαρκτού», γιατί αυτό είναι το πιο κοντινό παράλληλο διαστροφής.

υγ. Ενίοτε πασχίζουν οι ακραιφνείς νεοφιλελεύθεροι, με ολοφάνερα γελοία στατιστικά τρυκ να μην θέλουν με τίποτα να βγουν από τα πανηγύρια τους (όπως εδώ καλή ώρα, ο πανηγυρίζων κ. Μανδραβέλης). Όποιος ή όποια αντέχει μεγαλύτερες δόσεις «μανδρα-βέλη» μπορεί να βρει και άλλους πανηγυρισμούς, με ωραία λασαλικά τσιτάτα περί αληθείας και πολιτικής δράσης εδώ.

υγ. Νομίζουμε ότι είναι λίγοι εκείνοι και λίγες εκείνες που θα πανηγυρίσουν πραγματικά, αν συλλογιστούν έστω για πολύ λίγο τι ακριβώς σημαίνει η «μείωση της φτώχειας», για την οποία πανηγύριζε ο ανωτέρω αρθρογράφος: ότι δηλαδή κάποια εκατομμύρια άνθρωποι έπαψαν να ζουν με λιγότερο από 1 δολλάριο την ημέρα και ζουν πλεόν με κάτι περισσότερο από αυτό. Πιθανότατα πολύ λίγο περισσότερο.

σοσιαλισμός του 21ου αιώνα και συνταγματική μεταρρύθμιση στη Βενεζουέλα

Δημοσιεύουμε μια συντομευμένη εκδοχή του κειμένου για το δημοψήφισμα στην Βενεζουέλα, που έγραψε ο Αλέξανδρος Κιουπκιολής και θα δημοσιεύσει μέσα στον μήνα το περιοδικό «Resistencias». Για την δημοσίευση ήρθαμε σε επαφή με το περιοδικό, που έδωσε την συγκατάθεσή του, και τον συντάκτη, ο οποίος και ετοίμασε την παρούσα εκδοχή του κειμένου.

Το κείμενο παρουσιάζει και αναλύει με τρόπο έντιμο και εμπεριστατωμένο — κατά την γνώμη μας — μια πραγματικότητα καθώς και συγκεκριμένα γεγονότα που κατά κανόνα παρουσιάστηκαν (και στα μπλογκς) εκνευριστικά αποσπασματικά, ρηχά και με προφανείς προκαταλήψεις να θολώνουν την ματιά. (Στα σχόλια στο άρθρο θα απαντά (και) ο Αλέξανδρος.)

Το περιοδικό Resistencias είναι μια από τις ελάχιστες προσπάθειες (αν όχι η μόνη) στην Ελλάδα να παρουσιάζεται και να συζητιέται η εμπειρία του διεθνούς αντικαπιταλιστικού κινήματος. Μετά το άρθρο, ακολουθεί μια σύντομη αυτοπαρουσίαση που μας έστειλε το περιοδικό.

Σοσιαλισμός του 21^ου αιώνα και συνταγματική μεταρρύθμιση στη Βενεζουέλα: το μπολιβαριανό σχέδιο σε επαναστατική τροχιά;

Όταν ο Ούγκο Τσάβεζ επανεξελέγη πρόεδρος της Βενεζουέλας το Δεκέμβριο του 2006 με το σαρωτικό ποσοστό του 62.9%, το ποιοτικά κρίσιμο στοιχείο ήταν ότι η εκστρατεία του για πρώτη φορά έκανε εμφατικά λόγο για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού του 21^ου αιώνα στη Βενεζουέλα.

Η πολιτική της κυβέρνησης από το 1998 ως το 2006 θα μπορούσε να χαρακτηριστεί σοσιαλδημοκρατική με την ιστορική έννοια. Έδωσε βάρος στην αναδιανομή του εισοδήματος και την κρατικοποίηση νευραλγικών τομέων της παραγωγής (κυρίως τα πετρέλαια), ενώ γενικότερα επεδίωξε την ενίσχυση της μεγάλης λαϊκής πλειοψηφίας. Στο πεδίο αυτό σημειώθηκαν αποτυχίες (όπως στο θέμα της στέγασης των κατοίκων των παραγκουπόλεων), αλλά και πολύ αξιόλογα επιτεύγματα μέσω των διάφορων στοχευμένων εκστρατειών (missiones): εξάλειψη του αναλφαβητισμού, εκπαιδευτικά προγράμματα δεύτερης ευκαιρίας, προώθηση του αναδασμού, δωρεάν ιατρική βοήθεια στις φτωχογειτονιές και πολλά άλλα. Με τη ροή ρευστού που εξασφάλισε η έκρηξη των τιμών του πετρελαίου, οι κοινωνικές δαπάνες, από 8% του ΑΕΠ το 1998, ξεπέρασαν το 12% το 2004 και η φτώχεια έπεσε από 44% το 1998 σε 30.4% το 2006. Η ρεφορμιστική συνδήλωση του όρου «σοσιαλδημοκρατικός» τίθεται υπό αίρεση εν προκειμένω. Σε ένα παγκόσμιο περιβάλλον όπου δεσπόζουν νεοφιλελεύθερες πολιτικές, η παραδοσιακή σοσιαλδημοκρατία μπορεί να εκφράζει μία έντονη ρήξη.

Οι οσιομάρτυρες του φασισμού

Στις 31 Οκτωβρίου το ισπανικό Κοινοβούλιο ψήφισε μετά από πολύμηνες διεργασίες το νόμο για την αποκατάσταση της ιστορικής μνήμης. Εγκαταλείποντας την ιδιότυπη πολιτική της λήθης πάνω στην οποία θεμελιώθηκε η μεταπολίτευση, το ισπανικό κράτος για πρώτη φορά αποκηρύσσει επίσημα τον φρανκισμό και αποκαθιστά τη μνήμη των θυμάτων του εμφυλίου και του φρανκικού καθεστώτος. Μεταξύ άλλων ο νόμος κηρύσσει έκνομες τις αποφάσεις των δικαστηρίων του Φράνκο εναντίον δημοκρατικών πολιτών, προβλέπει την απομάκρυνση όλων των συμβόλων του φρανκισμού από δημόσιους χώρους και υποχρεώνει την τοπική αυτοδιοίκηση να χρηματοδοτήσει και να διευκολύνει τον εντοπισμό και την εκσκαφή των ομαδικών τάφων των θυμάτων της δικτατορίας.

Η νομοθετική πρωτοβουλία της κυβέρνησης Θαπατέρο ξεσήκωσε, όπως αναμενόταν, αντιδράσεις ένθεν και ένθεν. Διχαστικό χαρακτήρισε το νομοσχέδιο το Λαϊκό Κόμμα και το καταψήφισε, πιο τολμηρό θα το ήθελε η Αριστερά που εντούτοις το υπερψήφισε. Η μεταπολιτευτική συναίνεση που θεμελιώθηκε πάνω στη λήθη παραχωρεί τη θέση της σ’ έναν εμφύλιο γύρω από τη μνήμη. Κι ενώ η ισπανική Πολιτεία αποκαθηλώνει τα σύμβολα του φρανκισμού, η Καθολική Εκκλησία -που πιστή σε μια μακραίωνη παράδοση εξουσίας και ιεράς εξέτασης είχε ταχθεί απροκάλυπτα υπέρ του Φράνκο- ανανεώνει το δικό της συμβολικό οπλοστάσιο: Στις 28 Οκτωβρίου το Βατικανό πραγματοποίησε τη μαζικότερη ταυτόχρονη οσιοποίηση στην εκκλησιαστική ιστορία ανακηρύσσοντας οσιομάρτυρες 498 ιερείς, μοναχούς και λαϊκούς καθολικούς που σκοτώθηκαν από δημοκρατικούς κατά τη διάρκεια του εμφυλίου, «φιλήσυχους άντρες και γυναίκες που πλήρωσαν με τη ζωή τους την πίστη τους στο Χριστό».

Μετά 90 έτη: επιστροφή στους τόπους του «εγκλήματος»

90 χρόνια μετά κι ακόμα «αμερόληπτοι» μελετητές, ορκισμένοι εχθροί και φίλοι συνάμα αναζητούν το νόημα εκείνων των «δέκα ημερών που συγκλόνισαν τον κόσμο», που διαπέρασαν σα ρίγος κι άλλαξαν μονομιάς τις διαχωριστικές γραμμές και τα σύνορα των στρατοπέδων, τα οποία εκείνο των καιρών έστελναν τα παιδιά τους στην Πρώτη Μεγάλη Σφαγή του αιώνα που αποχαιρετήσαμε. Αντί γι’άλλη αναδρομή, ανάμεσα στις πολλές εγχειριδιακού τύπου politically correct αναδρομές που είμαστε βέβαιοι πως θα δημοσιευτούν αυτές τις μέρες, είπαμε σε τούτο το ποστ ν’ακολουθήσουμε εκείνο το ρίγος που ίσως σήμερα να μοιάζει σε πολλούς μακρινή ανάμνηση, καθώς είμαστε πεισμένοι πως είναι εξίσου ισχυρή, ακόμα, η ανατριχίλα που προκαλει σε θεούς, αρχόντους βασιλιάδες.