οι νεοφιλελεύθεροι στην κρίση χαίρονται

Προειδοποίηση: το ποστ που ακολουθεί ΔΕΝ είναι επίκαιρο. Το μχ πιστεύει ωστόσο ότι δεν είναι και άκαιρο. Το ποστ που ακολουθεί αφορά τη γερμανική πολιτική σκηνή. Ίσως όμως όχι μόνο.

Το γερμανικό FDP (Frei Demokratische Partei, Ελεύθερο Δημοκρατικό Κόμμα) θα μπορούσε ελαφρά τη καρδία να χαρακτηριστεί, με βάση τη σημερινή του πολιτική γραμμή, εκφραστής του πιο γνήσιου νεοφιλελευθερισμού, που θα μπορούσε να είναι υπαρκτός. Η οικονομική κρίση του υπαρκτού, νεοφιλελεύθερης κοπής, καπιταλισμού που βρίσκεται σε εξέλιξη από το τέλος του περασμένου καλοκαιριού οδήγησε αρκετές δεξιές κυβερνήσεις να υιοθετήσουν μέτρα στήριξης τραπεζών και επιχειρήσεων, τα οποία έμοιαζαν να τις κατατάσσουν στο (μέχρι πρότινος τείνον να εξαφανιστεί) σοσιαλιστικό/κρατικιστικό ημισφαίριο της αστικής πολιτικής αρένας. Το FDP ήταν και είναι σε γενικές γραμμές αντίθετο με τα μέτρα αυτά. Πολύ περισσότερο: Όταν όλοι (δεξιοί και σοσιαλδημοκράτες (μέχρι πρότινος) νεοφιλελεύθεροι καθώς και τα αγαπημένα τους ΜΜE[1]) διακήρυσσαν περιπαθώς ότι ο καπιταλισμός, όπως τον ξέραμε τελείωσε, ότι ο νεοφιλελευθερισμός τα έφαγε τα ψωμιά του, ότι ένα νέο μοντέλο είναι αναγκαίο, το FDP (δια στόματος ενός από τα κορυφαία στελέχη του, του αναπληρωτή πρωθυπουργού της Βαυαρίας, Martin Zeil) συνέχιζε να κάνει διαπύρσιες ομολογίες πίστης στην ερωμένη, που κινδυνεύει να πεταχτεί στα αζήτητα: «ο νεοφιλελευθερισμός μας δείχνει τον (μοναδικό) δρόμο, που μπορεί να μας βγάλει από την οικονομική κρίση.»

Στις Ευρωεκλογές το FDP συνέχισε τη σειρά πολύ καλών εκλογικών αποτελεσμάτων, η οποία είχε ξεκινήσει με τις εκλογές στα κρατίδια της Έσσης (16%) και της Βαυαρίας, και κέρδισε 11% (+ 4,9% σε σχέση με τις προηγούμενες Ευρωεκλογές).

Το φαινόμενο έχει το συμπληρωματικό του: το κόμμα της Αριστεράς όχι μόνο δεν κερδίζει όσο θα περίμενε κανείς (και όσο μάλλον περίμενε και το ίδιο) αλλά αντιθέτως ενίοτε χάνει (στις Ευρωεκλογές 7,5%, χωρίς ωστόσο σημαντική αύξηση του ποσοστού στα κρατίδια της πρώην δυτικής Γερμανίας). Τα δύο μεγάλα κυβερνητικά κόμματα επίσης χάνουν, με το SPD βεβαίως να επιδιεκνύει ασυναγώνιστη ταχύτητα στην κουτρουβάλα (20,8%).[2]

«Οι καρχαρίες των χρηματαγορών θα ψήφιζαν FDP» διακήρυσσε στη διαφημιστική του καμπάνια προ των εκλογών το SPD. Είναι το 11% των Γερμανών που ψήφισαν υπέρ του FDP για το Ευρωκοινοβούλιο «καρχαρίες των χρηματαγορών»; Όσο κι αν είναι μάλλον αστείο να θέλει να πάρει τέτοιες διαφημίσεις στα σοβαρά, το ερώτημα δεν είναι εντελώς ρητορικό. Γιατί 2.887.331 άνθρωποι ψηφίζουν ένα κόμμα που δεν θα είχε καμία αντίρρηση να ταυτιστεί με τους καρχαρίες των χρηματαγορών ή έστω με την πιο εξευγενισμένη μορφή του χρυσοπληρωμένου μάναντζερ που (καλά κάνει και) κερδίζει τα μπόνους του με τον ιδρώτα του προσώπου του των άλλων και θέλει όλο και περισσότερα; Δεν είναι τυχαίο ότι ένα κεντρικό σύνθημα του FDP είναι το «για όλους, όσους θέλουν περισσότερα» (FDP-Für alle die mehr wollen. Δες εδώ για μια σατιρική αποδόμηση του συνθήματος).

Ο έντυπος και ηλεκτρονικός τύπος και τα blogs που έχουν αναφορές στον χώρο της γερμανικής αριστεράς έχουν ασχοληθεί ήδη αρκετά πριν τις ευρωεκλογές με το φαινόμενο των (πολύ) καλών εκλογικών αποτελεσμάτων του FDP σε πείσμα της οικονομικής κρίσης.[3]

«Η κρίση συντηρητικοποιεί» διαπιστώνει ένας σχολιαστής της TAZ χωρίς να μπαίνει ωστόσο στη διαδικασία να ερμηνεύσει το παράδοξο.

Το γραμμένο πριν τις ευρωεκλογές άρθρο στο vonmarxlernen.de είναι πιο διεισδυτικό. Το FDP κατορθώνει ένα εξαιρετικά επιδέξιο σπαγγάτο ανάμεσα σε δύο αντιφατικές θέσεις: αφενός χρεώνει την οικονομική κρίση όχι στη νεοφιλελεύθερη οικονομική πολιτική και τις τάσεις των χρηματαγορών αλλά στον κρατικό παρεμβατισμό σε ΗΠΑ και Δυτική Ευρώπη. Αφετέρου χρεώνει την οικονομική κρίση … πάλι στο κράτος, διότι δεν διέθετε επαρκείς ελεγκτικούς μηχανισμούς. Πώς η ενίσχυση των ελεγκτικών μηχανισμών (ας θυμηθούμε τη μαγική λέξη της προηγούμενης περιόδου: deregulation και τα μυαλά στα κάγκελα) δεν θα (παρ)ερμηνευτεί ως κρατικός παρεμβατισμός, αυτό δεν μας το μαρτυράει το FDP. Υπάρχει ένα προφανές λογικό έλλειμμα στις θέσεις του FDP και ειδικά στη συνταγή εξόδου από την κρίση: «περισσότερος και σκληρότερος κρατικός έλεγχος – μεγαλύτερη ελευθερία στους μηχανισμούς της αγοράς». Το σημαντικό ωστόσο είναι ότι το έλλειμμα αυτό δεν κοστίζει πολιτικά στον απολογητή του νεοφιλελευθερισμού. Το αντίθετο: είναι ίσως το μυστικό της επιτυχίας. Στο σημείο αυτό θα επανέλθουμε.

Απέναντι στους νεοφιλελεύθερους που επωφελούνται πολιτικά από την οικονομική κρίση στέκεται το κόμμα της Αριστεράς. Το κόμμα Die Linke, κατάφερε τα πέντε τελευταία χρόνια να εμπεδώσει τη θέση του στο επίσημο πολιτικό σκηνικό, εκπροσωπώντας θέσεις που έρχονται σε ανοιχτή σύγκρουση με νεοφιλελεύθερες επιλογές. Ωστόσο τα πολιτικά ωφέλη του κόμματος, αφού ξεκίνησε η κρίση, είναι ελάχιστα. Ακόμα χειρότερα: μετά το πολύ μέτριο αποτέλεσμα των Ευρωεκλογών έχει ξεσπάσει στο εσωτερικό του έντονη αντιπαράθεση με τους λεγόμενους Realos του Βερολίνου (οι οποίοι συγκυβερνούν στο κρατίδιο μαζί με το SPD και δεν θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ακριβώς εκπρόσωποι μια «λαϊκής πολιτικής») να κερδίζουν διαρκώς έδαφος. Παρόλο που στο πρόσφατο συνέδριο του κόμματος (βλ. μια αποτίμηση του Spiegel και μία άλλη, επί της ουσίας όχι πολύ διαφορετική, της TAZ), με ορίζοντα τις επερχόμενες βουλευτικές εκλογές δεν επιβλήθηκε η γραμμή τους, η παρουσία τους είναι πλέον αισθητή και πολιτικά υπολογίσιμη.

Το άρθρο του Rainer Rilling στο blog του Ινστιτούτου Κοινωνικών Ερευνών Rosa Luxemburg με τίτλο «Γιατί η Αριστερά δεν επωφελείται από την κρίση» επισημαίνει μια κρίσιμη παράμετρο. Παρά την έκταση και την ένταση της οικονομικής κρίσης δεν έχει δημιουργηθεί από την αριστερά ένα νέο πλαίσιο συζήτησης. Με μια κουβέντα: ό,τι κι αν λες, όποια θέση κι αν υπερασπίζεσαι και προπαγανδίζεις το καπιταλιστικό σύστημα οργάνωσης της παραγωγής και τη κοινωνικής ζωής είναι το μοναδικό πλαίσιο αναφοράς. Ακόμα και επιθετικά συνδικαλιστικά και πολιτκά αιτήματα συναρτώνται με την κερδοφορία του κεφαλαίου. Αν αυτή πάψει τα αιτήματα αυτά είναι καταδικασμένα στη σιωπή. Ειδικά το αριστερό κόμμα στη Γερμανία, εγκλωβισμένο εν πολλοίς στην προσδοκία συκυβερνήσεων με το SPD και του Πράσινους δεν διανοείται άλλο, παρά να προτείνει τρόπους » επαναστατικά σοσιαλδημοκρατικής» διαχείρισης της κρίσης. Δεν ισχυριζόμαστε προφανώς ότι αν το Αριστερό Κόμμα πρότεινε την γραμμή «αντικαπιταλιστική επανάσταση τώρα» θα σάρωνε στις εκλογές. Έχει όμως μια σημασία να επισημάνουμε ότι ο πολιτικός του λόγος κλείνεται όλο και περισσότερο σε σχήματα «εφικτής διαχείρισης» και «παλινόρθωσης ενός καπιταλισμού με ανθρώπινο πρόσωπο». Σε περιόδο σοβαρής καπιταλιστικής κρίσης αυτός ο λόγος μοιάζει ότι παύει να είναι τόσο ελκυστικός όσο ήταν στην περιόδο των ακμής των χρηματιστηριακών αγορών και των εξαιρετικών κερδών για βιομηχανίες και εταιρείες παροχή υπηρεσιών.

Ακόμα πιο πέρα. Σε περιόδο σοβαρής καπιταλιστικής κρίσης και με δεδομένο ότι ο αριστερός λόγος δεν μπορεί να συστηθεί ως μέρος της λύσης ενός ριζικού προβλήματος, ελκυστικός μοιάζει να είναι ο αντιφατικός λόγος του FDP που αποθεώνει σαν μην έχει συμβεί τίποτα την γκρεμισμένη θεά, ενεργοποιώντας με διπλό τρόπο βαθιά συντηρητικά αντανακλαστικά: από την μία το κράτος στο ρόλο του χωροφύλακα (εν προκειμένω των αγορών) από την άλλη οι αγορές και οι επιλογές του κεφαλαίου στο ρόλο του βασικού αν όχι μοναδικού ρυθμιστή των πάντων.

Με βάση αυτή τη σκέψη, θα τολμούσαμε να καταθέσουμε προς συζήτησιν μια υπόθεση: η δυναμική που καταγράφεται υπέρ του FDP στη Γερμανία είναι (τουλάχιστον εν μέρει) ομόλογο φαινόμενο με την δυναμική που καταγράφτηκε υπέρ του καρατζαφυρερικού ΛΑΟΣ στην Ελλάδα. Παρά το προφανές και αγεφύρωτο χάσμα που χωρίζει τα δύο κόμματα, παρόλο που όσον αφορά την τοποθέτησή τους στο φάσμα «αυταρχισμός- φιλελευθερισμός» καταλαμβάνουν μάλλον τα αντίθετα άκρα, εκφράζεται και στις δύο περιπτώσεις μια επί της ουσίας συντηρητική απάντηση σε μια εποχή αγωνίας.

«Οι ευρωεκλογές δεν αποτύπωσαν δυναμική άνοδο της Δεξιάς, αλλά την αδυναμία της Αριστεράς να δώσει πειστική απάντηση στην κρίση» τιτλοφορεί την αποτίμηση που κάνει για τις ευρωεκλογές ο Πέτρος Παπακωνσταντίνου στην Καθημερινή (14/6). Η κριτική που κάνει ο δημοσιογράφος στην ευρωπαϊκή Κεντροαριστέρα με αφετηρία την προφανή της αδυναμία να επωφεληθεί εκλογικά από την οικονονική κρίση είναι άκρως πειστική: η κεντροαριστερά ήταν ένας από τους (αν όχι ο) κατεξοχήν εκφραστές του νεοφιλελεύθερου μοντέλου που σήμερα καταρρέει παρασέρνοντάς την μαζί του. Έχει αναμφίβολα δίκιο στην κριτική του παρατήρηση για την κεντροαριστερά. Έχει όμως, νομίζουμε, άδικο στον βαθμό που υποτιμά την ικανότητα της Δεξιάς να είναι ελκυστική σε ένα σημαντικό ποσοστό ψηφοφόρων μέσα στην καρδιά μιας οξείας κρίσης του οικονομικού (αλλά και κοινωνικού) συστήματος το οποίο υπερασπιζόταν με νύχια και με δόντια. Παραφράζοντας λοιπόν τον Π. Παπακωσταντίνου θα λέγαμε: «Οι Ευρωεκλογές αποτύπωσαν την αδυναμία της Αριστέράς να δώσει πειστική απάντηση στην κρίση και ταυτόχρονα την δυναμική των πιο συντηρητικών απαντήσεων που δίνουν κομμάτια της Δεξιάς σε όλες της τις εκδοχές.»

[1] Δηλώσεις του κορυφαίου στελέχους του SPD, P. Struck.

[2] Η ανάλυση του FDP για το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών. Αναλυτικά τα αποτελέσματα των ευρωεκλογών στη Γερμανία εδώ.

[3] Μια μικρή επιλογή σχετικών δημοσιεύσεων:
http://www.jungewelt.de/2009/06-09/040.php [Γιατί το κόμμα της Αριστεράς δεν βελτίωσε σημαντικά τα ποσοστά του;]
http://ifg.rosalux.de/?p=401 [Γιατί το κόμμα της Αριστεράς δεν επωφελείται από την κρίση;]
http://www.vonmarxlernen.de/index.php/texte/100-neoliberale-fdp-profitiert-von-der-krise-wie-das.html [Το νεοφιλελεύθερο FDP επωφελείται από την κρίση. Πώς και γιατί;]
http://www.taz.de/1/debatte/kommentar/artikel/1/krise-macht-konservativ/ [Σχόλιο στην TAZ για τα εκλογικά ποσοστά του FDP, με τίτλο «Η κρίση συντηρητικοποιεί».]
http://www.nachdenkseiten.de/?p=3872 [Κριτική παρουσίαση του εκλογικού προγράμματος του FDP]